MANTRA NUMBER:
Mantra 3 of Sukta
176 of Mandal 1 of Rig Veda
Mantra 3 of Varga
19 of Adhyaya 4 of Ashtak 2 of Rig Veda
Mantra 105 of
Anuvaak 23 of Mandal 1 of Rig Veda
MANTRA
DEFINITIONS:
ऋषि: (Rishi)
:- अगस्त्यो मैत्रावरुणिः
देवता (Devataa) :- इन्द्र:
छन्द: (Chhand) :- विराडनुष्टुप्
स्वर: (Swar) :- गान्धारः
THE MANTRA
The Mantra with
meters (Sanskrit)
यस्य॒ विश्वा॑नि॒ हस्त॑यो॒: पञ्च॑ क्षिती॒नां वसु॑ । स्पा॒शय॑स्व॒ यो अ॑स्म॒ध्रुग्दि॒व्येवा॒शनि॑र्जहि ॥
The Mantra
without meters (Sanskrit)
यस्य विश्वानि हस्तयोः पञ्च क्षितीनां वसु । स्पाशयस्व यो अस्मध्रुग्दिव्येवाशनिर्जहि ॥
The Mantra's
transliteration in English
yasya viśvāni
hastayoḥ pañca kṣitīnāṁ vasu | spāśayasva yo asmadhrug divyevāśanir jahi ॥
The Pada Paath
(Sanskrit)
यस्य॑ । विश्वा॑नि । हस्त॑योः । पञ्च॑ । क्षि॒ती॒नाम्
। वसु॑ । स्पा॒शय॑स्व । यः । अ॒स्म॒ऽध्रुक् । दि॒व्याऽइ॑व । अ॒शनिः॑ । ज॒हि॒ ॥
The Pada Paath -
transliteration
yasya | viśvāni |
hastayoḥ | pañca | kṣitīnām | vasu |
spāśayasva | yaḥ | asma-dhruk |
divyāiva | aśaniḥ | jahi ॥
महर्षि दयानन्द सरस्वती Maharshi Dayaananda Saraswati
|
मन्त्र संख्याः
|
|
संस्कृत
|
हिन्दी
|
|
०१।१७६।०३
|
मन्त्रविषयः
|
पुनस्तमेव विषयमाह ।
|
फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है ।
|
|
|
पदार्थः
|
(यस्य) (विश्वानि) सर्वाणि (हस्तयोः) (पञ्च) ब्राह्मणक्षत्रियवैश्यशूद्रनिषादानाम्
(क्षितीनाम्) मनुष्याणाम् (वसु) विद्याधनानि (स्पाशयस्व) (यः) (अस्मध्रुक्) अस्मान्
द्रोग्धि (दिव्येव) यथा दिव्या (अशनिः) विद्युत् (जहि) ॥३॥
|
हे विद्वान् ! (यस्य) जिनके आप (हस्तयोः) हाथों में (पञ्च) ब्राह्मण,
क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र और निषाद इन जातियों के (क्षितीनाम्) मनुष्यों के (विश्वानि)
समस्त (वसु) विद्याधन हैं सो आप (यः) जो (अस्मध्रुक्) हम लोगों को द्रोह करता है
उसको (स्पाशयस्व) पीड़ा देओ और (अशनिः) बिजुली (दिव्येव) जो आकाश में उत्पन्न हुई
और भूमि में गिरी हुई संहार करती है उसके समान (जहि) नष्ट करे ॥३॥
|
|
|
अन्वयः
|
हे विद्वन् यस्य हस्तयोः पञ्च क्षितीनां विश्वानि वसु सन्ति स त्वं
योऽस्मध्रुक्तं स्पाशयस्वाशनिर्दिव्येव जहि ॥३॥
|
|
|
|
भावार्थः
|
अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यस्याऽधिकारे समग्रा विद्याः सन्ति यो
जातशत्रून् हन्ति स दिव्यैश्वर्यस्य प्रापको भवति ॥३॥
|
इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । जिसके अधिकार में समग्र विद्या
हैं, जो उत्पन्न हुए शत्रुओं को मारता है वह दिव्य ऐश्वर्य प्राप्ति करानेवाला होता
है ॥३॥
|
|